Mały Słownik Grotołaza
|
Hasła do MSG tworzyłem w oparciu o artykuły Michała Gradzińskiego (Jaskinie 4/95) i Wojciecha Radeckiego (Jaskinie 11-4/98, 13-6/98, 15-2/99, 18-1/00), Szkolny Słownik Geograficzny Jana Flisa WSiP Warszawa 1982 oraz własne doświadczenia. Dla głębszego zrozumienia zagadnień odsyłam do wymienionej literatury. Słownik zawiera przede wszystkim hasła z zakresu sprzętu, technik, obyczajowości i morfologii terenu działania. Nieco węziej potraktowałem temat zjawisk krasowych, topografii. Aby nie popełniać plagiatu pominąłem hasła typowo wspinaczkowe. Słownik zawiera też wyrażenia powszechnie uważane ... (dlatego też nieletnich proszę o uzgodnienie tej lektury z opiekunami). Starałem się ograniczyć ich ilość do minimum i są to wyrażenia mające tutaj inny kontekst i znaczenie, bynajmniej nie miałem zamiaru nikogo gorszyć. Oczywiście wśród ponad 300 haseł nie wszystko jest na serio. Słownik ten pisałem z myślą o kursantach zagubionych w potoku jaskiniowego żargonu. Polecam też zapoznać z tym artykułem dziennikarzy zamierzających wykazać się znawstwem tego tematu. Pozdrawiam z jaskiniowym echem
Tekst wydrukowany w "Zacisku" nr 23 i 24. (obecnie Słownik został zmieniony i rozszerzony) (por.) - porównaj (zob.) - zobacz A, B, C, D, E, F, G, H, I, J, K, L, Ł, M, N, O, Ó, P, R, S, Ś, T, U, V, W, Z, Ż |
| HASŁO | OPIS |
| A | |
| Aceto | zob. Mikst. |
| Akcja jaskiniowa | termin brzmi bardzo wyczynowo, ale chodzi o wszelką działalność w jaskini. Może być to przejście sportowe, akcja fotograficzna, poznawcza, eksploracyjna, dokumentacyjna, ratownicza (oby nie), ćwiczeniowa, szkoleniowa, badawcza, pomiarowa lub co kto sobie wymyśli. Oczywiście wszystko w granicach dobrego smaku i obowiązującego prawa, bo po niektórych trzeba potem odbywać akcje odśmiecania i wynoszenia trupów (zob. też styl). |
| Amok eksploracyjny | euforia związana z radością odkrywania terra incognita, może się zakończyć szokiem powypadkowym na skutek zaniedbania zasad bezpieczeństwa. |
| Aragonit | odmiana węglanu wapnia (CaCO3) tworzący charakterystyczne nacieki (zob.) lub: skrótowo tenże naciek w jaskini. |
| Ariane, arianka | zob. Wytwornica. |
| Asekuracja | czynności związane z uniknięciem skutków odpadnięcia (zob.). |
| Atest | teoretycy twierdzą, że wszystko powinno posiadać akceptację Wysokiej Komisji i spełniać ogólnogalaktyczne standardy, ale tak naprawdę atesty są niezbędne tylko dla sprzętu, od którego zależy nasze życie. Prawo jeszcze nie zabrania uszycia sobie kombinezonu (por. dziergactwo). |
| Autoasekuracja, auto | asekuracja osobista. Do autoasekuracji stosuje się lonża (zob.), shunta (zob.) przy zjeździe, liny przy pomocy wyblinki (zob.) czy węzłów Prusika (zob.). |
| Autoratownictwo | działania ratownicze podjęte w ramach zespołu, w którym wystąpił wypadek. |
| Awen | studnia lub jaskinia (zob.). |
| B | |
| Badziewie | uniwersalne określenie dla rzęchów, chęchów, chłamu i innego tandetnie dzierganego sprzętu (4 x zob.) |
| Bałucha | niewybitne wzniesienie. |
| Bańdzioch | duży brzuch czyli tzw. inwestycja pojawiająca się u doświadczonych grotołazów lub: Bańdzioch Kominiaraski - jedna z kultowych jaskiń w Dolinie Kościeliskiej. |
| Batinox | zob. Kotwa. |
| Baza | na powierzchni przeznaczone do odpoczynku i regeneracji po akcji, łojarce (zob.). |
| Biwak | miejsce odpoczynku i regeneracji podczas dłuższych akcji jaskiniowych. Biwak nieprzewidziany nazywa się kiblem. |
| Broda | starszy zawodnik, doświadczony grotołaz, instruktor. |
| Buły | muskuły, pochlebnie: Ale buły! Buły mogą być też czerstwe, gdy się zmęczą. |
| C | |
| Cerata | nieprzemakalny kombinezon. |
| Chęchy | chaszcze. |
| Chłam | bałagan w sprzęcie: lina poplątana, karabinki rozsypane, spity (zob.) i kliny walają się na dnie dziurawego wora etc. etc. |
| Cieć | magazynier klubowy, wykonuje cieciowiznę - mało wdzięczną robotę. |
| Cipa | [za przeproszeniem] - ciasne miejsce, zacisk (zob.) w jaskini, często nie do przejścia. Można coś zacipić lub łagodniej zaklipić, czyli negatywnie wyeksplorować, zakończyć eksplorację. |
| Clown | rodzaj plakietki (zob.), do której linę wpina się bez pośrednictwa karabinka (zob.). |
| Croll | piersiowy, samozaciskowy przyrząd do wychodzenia po linie. |
| Curevski kilometr | odcinek Doliny Kościeliskiej między wylotem Doliny Miętusiej a Harnasiem, wbrew nazwie jest nadzwyczaj prosty. |
| C-W technika | zob. Technika C-W. |
| Czarna | skrótowo kobieta o ciemnych włosach lub: Jaskinia w Dolinie Kościeliskiej. Był w niej nawet Boguś Linda. |
| Czeluść | straszna studnia (zob.), mohutna ekspozycja (zob.). |
| Czołówka | czołowa lampka elektryczna, może być na kasku. |
| D | |
| Dach | duży, poziomy okap (zob.). |
| Dać ciała, dać dupy | delikatnie: zawieść własne lub cudze oczekiwania. |
| DED | powszechnie przyjęta technika wychodzenia po linie przy użyciu dwóch przyrządów zaciskowych. |
| Deniwelacja | odległość pomiędzy najwyższym i najniższym punktem jaskini. |
| Dewiator | wynalazek mający teoretycznie ochronić linę przed tarciem o skałę. Teoretycznie, bo lina trze o dewiatora. Znacznie lepsza jest przepinka lub odciąg (zob.) lub: czasopismo Speleoklubu Tatrzańskiego. |
| Dolomit | skała często towarzysząca wapieniowi, lecz gorzej od niego krasowiejąca (zob. Kras), często zamyka drogę w głąb masywu (zob.). |
| Drabinka, fortepian | - przyrząd zjazdowy przeznaczony do użycia w bardzo głębokich studniach (zob.), długich zjazdów. |
| Draperia | nacieki (zob.) w kształcie firanek i zasłon zwisających ze stropu i przewieszonych ścian jaskini. |
| Dressler, basic, bloker | przyrząd podobny do poignée (zob.) lecz nie posiadający uchwytu. Stosowany jest głównie w ratownictwie lecz dobrze zastępuje zarówno poignée jak i croll'a (zob.). Ma zastosowanie także w technice C-W (zob.). Nazwa pochodzi od konstruktora przyrządu. |
| Dupa | pogardliwie o facecie, gdy da ciała (zob.), lub "pochlebnie" o kobiecie (płci odmiennej). |
| Dupówa | ogólnie zła pogoda, może być ostra dupówa, wtedy nie wychodzimy z bazy lub walczymy o życie po wyjściu z jaskini bo dupnęło. |
| Dynamik | lina (zob.) dynamiczna mogąca pochłaniać energię wytworzoną podczas przemiany energii potencjalnej wspinacza w energię kinetyczną po jego odpadnięciu (zob.). |
| Dziergactwo | odmiana chałupnictwa zajmująca się samodzielną produkcją sprzętu i akcesoriów grotołaza (zob.), wspinacza. Niestety tzw. włoska firma Robioni tudzież Kaziu Morderca nie posiada stosownych atestów. Sprzęt taki jest zazwyczaj "tandetnie dziergany", co jest wodą na młyn kostuchy (zob.). |
| Dziewiątka | zob. osiem i pół. |
| Dziura | potocznie jaskinia lub: Jaskinia Dziura w Dolinie ku ... Dziurze. |
| Dzwon | studnia rozszerzająca się w kierunku dna. |
| E, F | |
| Eksploracja | odkrywanie nieznanego. Nie mylić z eksploatacją ! (por. Kopanie). |
| Ekspozycja | w jaskini zazwyczaj niewidoczna, jednak często istniejąca otchłań wolnej przestrzeni pod nogami (por. Lufa). |
| Ekstrema | trudne warunki terenowe - prawdziwe wyzwanie dla ostrego łojanta (zob.). |
| Ekstremalista | ostry łojant (zob.) rzucający się tylko na najtrudniejsze wyzwania i pokonujący je w najczystszym stylu (zob.). |
| Filanc | (nie mylić z filcem czy Filutkiem) osoba zarabiająca na życie przez pilnowanie i sprawdzanie - wykonuje cieciowiznę. Osoba niestety potrzebna, ale nielubiana. |
| Filar | wybitna, stroma, wypukła formacja skalna. |
| Fisma | zob. Wytwornica. |
| Folia NRC | folia aluminiowa odbijająca ciepło, jest stosowana do ochrony organizmu przed wychłodzeniem lub przegrzaniem. "Każdy powinien ją mieć". |
| G | |
| Galeria | obszerny korytarz, zazwyczaj brak tam obrazów. |
| Gang | równie obszerny korytarz, nie ma nic wspólnego z przestępczością zorganizowaną. |
| Gibbs | historyczny już przyrząd do wychodzenia po linie. |
| Gidro, gidrokostium | gumowy, nieprzemakalny kombinezon patentu wschodniego. |
| Gips | jedna z najlepiej krasowiejących skał, niestety czasami zbyt dobrze. |
| Glebnąć, glebować, przyglebić | uderzyć ciałem o ziemię lub spąg (zob.) w wyniku przegranej w walce z grawitacją. |
| Główka skowronka | makabryczny amulet, krwawy fetysz lub: węzeł zaczepowy (zob.) posiadający jednak niekorzystne właściwości. |
| Godzina alarmowa | nieprzekraczalna godzina powrotu (NGP) z akcji (zob.). W przypadku jej przekroczenia i braku informacji o zespole, powiadomione wcześniej osoby muszą podjąć akcję poszukiwawczo-ratowniczą lub poinformować stosowne służby np. TOPR. |
| Godzina powrotu | przewidywana godzina powrotu (PGP) z akcji (zob.). |
| Grota | jaskinia (zob.). |
| Grotołaz | całkiem udany termin określający człowieka chodzącego po jaskiniach czyli grotach. Zamiennie używa się też: pieczarnik, dziurołaz, pogardliwie - szambonur lub błędnie - jamnik, kret (por. jaskiniowiec, speleolog). |
| Grzęda | formacja mniej wybitna niż filar (zob.) i żebro (zob.). |
| Grzybek | "kształtonaśladowcza" nazwa nacieku agrawitacyjnego. |
| Gumiaki | obecnie przyjęty rodzaj obuwia do pieczary. |
| H | |
| Haczenie, hakówka | wspinaczkowa technika "sztucznych ułatwień" z wykorzystaniem haków, kości, ławek (zob.) itp. Znajduje się ona gdzieś między wspinaniem klasycznym i żywcowaniem, a techniką "bardzo sztucznych ułatwień", czyli nitowaniem, nitówką (zob.). Wszystkie mają szerokie zastosowanie w jaskiniach. (zob. też Techniki Specjalne). |
| Hak | wygięty lub prosty kawałek metalu z koluchem, który po brutalnym wmontowaniu w skalną szczelinę może służyć do powieszenia ławek, lub użycia jako punkt asekuracyjny, przelot (zob.). |
| Harnaś | historyczne określenie przywódcy górskiej, zorganizowanej grupy przestępczej, obecnie równie historyczna nazwa kultowej niegdyś knajpy (a nie pubu) u wylotu Doliny Kościeliskiej. |
| Heliktyt | naciek (zob.) agrawitacyjny, czyli przyrastający wbrew siłom grawitacji. |
| HMS | duży, gruszkowaty karabinek (zob.) służący do asekuracji i zjazdu na linie przy użyciu półwyblinki (zob.). |
| I, J | |
| Instruktor | osoba, która powinna posiadać niezaprzeczalne umiejętności, wiedzę i zasady etyczne. Gdy stosuje je w życiu, na kursie - szacunek przyjdzie sam. |
| Jajarz | (nie mylić z jajcarzem) osoba specjalizująca się w "dawaniu ciała", jajarzeniu i często opowiadająca niesamowite historie. (zob. też: Klaciarz). |
| Jaskinia | naturalna próżnia skalna dostępna dla człowieka. Inne podobne określenia to pieczara, jama, grota, dziura, tunel, okno, gdy jest pionowa nazywa się ją też: studnia, awen, szczelina. Niewielka próżnia to schronisko skalne lub wręcz okap. Jaskinią też nie jest głęboko wcięty kanion dopóki nie posiada stropu. Znawcy używają nazwy jaskinia dopiero, gdy obiekt posiada "chrakterystyczny" mikroklimat. |
| Jaskinia krasowa | jaskinia powstała w wyniku krasowienia (zob. Kras). Jest przeciwstawiana jaskiniom: wulkanicznym, tektonicznym, grawitacyjnym a czasami też lodowcowym (zob.) |
| Jaskinia lodowa | jaskinia ze stale występującym lodem. |
| Jaskinia lodowcowa | jaskinia powstała w lodowcu (górskim lub kontynentalnym). |
| Jaskinia pierwotna | jaskinia powstała równocześnie z tworzeniem się skały (jaskinie wulkaniczne, rafowe). |
| Jaskinia wtórna | jaskinia powstała w ukształtowanej wcześniej skale (jaskinie krasowe, tektoniczne, grawitacyjne, klifowe). Głębiej nie będę wnikał w podziały. |
| Jaskiniowiec, troglodyta | określenie dotyczące okresu historii rodzaju ludzkiego, gdy jaskinia była naszym domem. Obecnie - pogardliwie o człowieku z bardzo nagannymi manierami. |
| Jaskinista | nieśmiało proponuję ten termin jako uniwersalny synonim jaskiniowego: taternika, alpinisty, jurajnika, pirenejczyka, kaukaźnika, andynisty, himalaisty etc. etc. |
| Jumar | przyrząd podobny do poignée lecz starszy od niego i już raczej nie spotykany. |
| K | |
| Kalcyt | minerał skałotwórczy, węglan wapnia (CaCO3), w jaskini nazwy tej używa się raczej dla jego formy krystalicznej. |
| Karabinek | (bynajmniej nie karabińczyk) owalny lub niesymetryczny metalowy "łącznik", składający się z C-kształtnego korpusu i ruchomego zamka. Zamek może być blokowany zakrętką, wtedy nazywa się on |
| karabinkiem zakręcanym | Powinien spełniać stosowne parametry i posiadać adekwatne atesty (zob.). |
| Karabinek centralny | karabinek na stanowisku asekuracyjnym (zob.) lub: Maillon (zob.) w uprzęży grotołaza. |
| Karbid | węglik wapnia (CaC2), grotołazowi potrzebny do produkcji acetylenu w wytwornicy (zob.), w której się on lasuje wg równania: CaC2 + 2H2O = C2H2 + Ca(OH)2. Spalający się acetylen daje jasne światło (zob. Mikst). |
| Karbidówka | zob. Wytwornica. |
| Kartowanie | mierzenie jaskini. |
| Kask, hełm | w jaskini niezbędny, nazywany też garnkiem lub nocnikiem. |
| Kaskada | szereg następujących po sobie progów skalnych lub: podobnie wyglądające lecz zazwyczaj mniejsze nacieki (zob.). |
| Kasprowa | Dolina lub: Jaskinia Kasprowa Niżnia lub też: Jaskinie Kasprowa Średnia i Wyżnia (wszystkie w Zawracie Kasprowym). |
| Kaszana | określenie różnych negatywnych zjawisk, takich jak: dupówa, pompa, kruszyzna, zawalisko (4 x zob.) i trudności orientacyjne. Także to co zostaje z łojanta po wejściu w zawalisko czyli dużą kruszyznę. |
| Kibel | nieprzewidziany, przymusowy biwak (zob.). |
| Klaciarz | osoba o wybitnym talencie krasomówczym, który czasami przerasta wielokrotnie talenty łojanckie klaciarza. Podczas opowiadania przygód "znad krawędzi" jego klata pręży się dumnie, a buły pielęgnowane w siłowni i solarium błyszczą w świetle fleszów. Jeden z łojantów od razu przeszedł do pointy: "Wiesz Maleńka, w jaskiniach jest ciężko". (por. Przyklacić). |
| Klama | pewny, wygodny chwyt (nie uchwyt bo nie klamka !). |
| Klęczeć, klęknąć | zazwyczaj fizyczna degeneracja szpeju (zob.) lub buły (zob.), ale klęknąć może nawet psycha (zob.). Jeżeli klęknął sprzęt, to jest klęknięty i lepiej go wyrzucić. Jeżeli klęknęły buły, to są czerstwe, ale wyrzucenie ich nic nie pomoże, a co gorsza, może zaszkodzić. Ze względu na specyfikę działalności, grotołazom najczęściej klękają ... kolana. Na zdrowie ! |
| Klipić się | może korytarz, szczelina, studnia itp. Chodzi o miejsce zbyt ciasne dla człowieka, mityczne Z IV (zob. Zacisk). |
| Klucz, zjazd w kluczu | sposób owinięcia liny wokół ciała zjeżdżającego, pozwalający na kontrolę zjazdu. Klucz klasyczny jest obecnie rzadko, awaryjnie stosowany ze względu na wielość przyrządów oraz bolesne ocieranie liny w kroku. Klucz francuski polega na owinięciu liny wokół pasa barkowego i przydatny jest podczas zjazdów z połogich, niewysokich progów. |
| Kluczka | węzeł zaczepowy lub amortyzujący (zob.). |
| Kocioł eworsyjny, wirowy | zagłębienie w stropie powstałe podczas przepływu wody pod ciśnieniem. |
| Koleba | niewielkie schronisko skalne lub próżnia między dużymi głazami pozwalająca na schronienie się np. przed dupówą (zob.). |
| Kolumna naciekowa | stalagnat (zob.). |
| Kombajn | slangowo: kombinezon (zob.). |
| Kombinezon | wewnętrzny oraz zewnętrzny, jednoczęściowy ciuszek. Pierwszy, zwykle wykonany z polara, pełni ochronę termiczną, drugi, z grubego ortalionu, chroni przed urazami mechanicznymi i wodą. |
| Komin | pionowa formacja skalna, którą pokonuje się wspinaczkowo. Taki mały komin to zazawyczaj kocioł eworsyjny (zob.). |
| Kondom | zob. Cerata. |
| Kopanie | jedna z kontrowersyjnych form zdobywania "nowej przestrzeni" w jaskini, można to zaliczyć do eksploatacji. Czasami jednak takowa poprzedza rzeczywistą eksplorację (por. Techniki specjalne). |
| Korytarz | poziomy lub pochyły fragment jaskini. Jego eksploracja (zob.) przebiega zwykle najsprawniej. |
| Kostka, kość | bryłka metalu, najczęściej w kształcie graniastosłupa lub ściętego ostrosłupa, zaopatrzona w syntetyczne lub metalowe cięgło. Choć inaczej się ją montuje w skale, to spełnia taką samą rolę co hak (zob.). |
| Kostkowiec | trzeci przyrząd do wychodzenia po linie stosowany w technice C-W (zob.). W roli kostkowca najczęściej występuje dressler lub croll (2 x zob.) |
| Kostucha | czyli biała dama, eufemistyczne określenie antropomorfizowanej śmierci. Kostucha czyha na najmniejszy błąd łojanta (zob.), aby odbyć z nim długą podróż ... a przez otwór widać światełko. |
| Kotwa | stały solidny punkt zjazdowy lub asekuracyjny (zob.). |
| Kozia | broda lub: Jaskinia w masywie Czerwonych Wierchów. |
| Kras | "ogół procesów, których istotą jest rozpuszczanie skał przez wodę (krasowienie) i związane z tym powstanie charakterystycznych form rzeźby terenu, a także sieci podziemnego odwodnienia obszaru, jak również sam teren gdzie zjawiska te występują". |
| Krojenie, szycie | enigmatyczne określenie działalności person eufemistycznie określanych jako: amatorzy cudzej własności, ludzie o lepkich rękach. Trzeba na takich uważać, a podejrzanego (krojonego, szytego) sprzętu nie kupować, bo sami będziemy sobie winni. |
| Kruszyzna | krucha skała, wspólniczka kostuchy (zob.), córka wietrzenia. |
| Kursant, kursantka | uczestnik, uczestniczka kursu. Jak się dowiedziałem są trzy prawa kursanta: I - kursant chce zabić siebie; II - kursant chce zabić innych kursantów; III - kursant chce zabić instruktora. Zadaniem tego ostatniego jest mu to uniemożliwić. |
| KTJ | Komisja Taternictwa Jaskiniowego w Polskim Związku Alpinizmu. |
| L, Ł | |
| Lampa | okres pogody, gdy z nieba znowu się leje, tyle że żar. |
| Lapiaz | forma drobnego krasu (zob.) powierzchniowego jak i teren jego występowania. |
| Lasowanie | zob. Karbid. |
| Lej, werteb krasowy | okrągłe lub eliptyczne zagłębienie terenu, forma krasu (zob.) powierzchniowego. Powstaje na skutek zawału (zob.). |
| Lina | coś ładniejszego i przede wszystkim mocniejszego niż "zwykły sznurek". Grotołazom służy głównie do zjazdów lub opuszczania się, ale bynajmniej nie do spuszczania, jak to piszą niektórzy. Liny speleo są linami statycznymi. Rzadziej w jaskini służy ona do asekuracji wspinaczki, wtedy jednak musi to być lina dynamiczna (zob.). |
| Lina dynamiczna | zdolna do pochłonięcia części energii wyzwolonej w czasie upadku łojanta |
| Lina statyczna | lina służąca do wychodzenia i zjazdu. Nie ma możliwości pochłaniania energii powstałej w czasie upadku! - nie wolno się z nią wspinać z asekuracją dolną. Obecnie w jaskiniach używa się lin półstatycznych mogących pochłaniać energię przy niskim współczynniku odpadnięcia (zob.). |
| Linewka | nalewka z liny lub: Rep (zob.). |
| Litworka | Jaskinia Litworowa w masywie Czerwonych Wierchów. |
| Lonż, Lonża | zwykle dwa krótkie odcinki liny łączące uprząż z karabinkiem, który wpina się do punktu lub poręczówki (zob.) aby się "przylążować" (zob. Autoasekuracja). Tutaj mała dywagacja: wg Małego Słownika Języka Polskiego PWN lonża to "długa lina używana przy trenowaniu koni", a wg Słownika Wyrazów Obcych PWN to także "lina przerzucona przez blok służąca do zabezpieczenia akrobatów cyrkowych". Wg tego ostatniego można też Lonżować czyli "tresować konia na lonży". O ile zwierzęta raczej lubię, to z cyrkiem staram się nie mieć nic wspólnego i dlatego chociażby dla odróżnienia, nienachalnie proponuję używanie formy w rodzaju męskim czyli Lonż (fr. longe). |
| Lufa, luft | duża ekspozycja (zob.) wywołująca czasami telegraf (zob.). |
| Luz | zapas liny pozwalający zjechać na dno studni (zob.) lub dojechać do przepinki (zob.) i przepiąć się bez buły (zob.). Także w ten sposób określa się styl osoby o mocnej psyche (wszystko żywcuje (zob.), chodzi po jaskini bez światła itd.). Niektórzy uzyskują luz po otrzymaniu odpowiedniej dawki ulubionych specjałów, ale czasami przesadzają, zresztą to jest doping. |
| Łańcuchówka | nalewka z łańcucha lub przejście kilku jaskiń w jednym ciągu. |
| Ławka | taśmowa lub linowo-metalowa drabinka potrzebna podczas wspinaczki hakowej - hakówki (zob.). Ławka parkowa nie nadaje się. |
| Łojant / ka | człowiek poruszający się w trudnym terenie tzn. w skale, lodzie, mikście, jaskini. Chodzi o formacje raczej pionowe i większe od panelu. |
| Łojenie, łojarka | czynność wykonywana przez łojanta (zob.). Drogę czy jaskinię można złoić, załoić, przełoić, wkosić, zasiekać, przebiec, zmordować, wyczołgać etc. etc. |
| M | |
| Maillon, "mejon" | owlne (MR 7), trójkątne (delta) lub półkoliste (demirond) rodzaje karabinków (zob.) otwieranych za pomocą nakrętki umieszczonej na końcach ich nagwintowanych ramion. MR 7 służy do stałego oporęczowania jaskini, dwa następne do łączenia sprzętu z uprzężą grotołaza jako tzw. karabinek centralny. Obecnie pojawiły się nowe modele mejonów do poręczowania: duralowy Speedy i stalowy Presto. Od poprzednich różnią się tym, że nagwintowany jest tylko jeden koniec ramienia, co przyspiesza otwieranie i zamykanie. |
| Makaron | rurkowaty stalaktyt (zob.) o średnicy kropli wody. |
| Małpa | ogólna nazwa dla zaciskowych przyrządów do wychodzenia po linie czyli małpowania (zob. Poignée, Croll, Jumar, Gibbs, Dressler, Shunt). Ta potocznie rozumiana jest dowodem, że człowiek nie jest idealnym produktem ewolucji, bo gibbony łoją znacznie lepiej. |
| Marmit | koliste zagłębienie w spągu (zob.) powstałe na skutek wirowego przepływu wody. |
| Marmurowa | Jaskinia w Czerwonych Wierchach. |
| Masyw | wyraźnie wyodrębniona grupa górska posiadająca jednorodne skały (nie zawsze). |
| Meander | bardzo kręty (meandrujący) korytarz. |
| Miętusia | Dolina lub Jaskinia w tejże dolinie. |
| Mikst | teren pokryty mieszanką skały, lodu i śniegu lub: połączenie światła elektrycznego z acetylenowym (karbidowym) inaczej aceto. |
| Miś | pieszczotliwe określenie realnego czasem zagrożenia zwanego niedźwiedziem lub: takież samo określenie łojanta z inwestycją. |
| Mlasnąć | to samo co glebnąć, przyglebować ... (zob.). |
| Mleko wapienne | węglan wapnia o bardzo niskiej gęstości, mocno uwodniony ma konsystencję śmietany, sera, gąbki ... W odpowiednich warunkach mleko wapienne twardnieje i tworzy typowe formy naciekowe (zob.). |
| Młot | niezbyt pojętny łojant. |
| Młotek | proste narzędzie służące do spitowania, osadzania haków i " poprawiania" natury. Niektórzy go nadużywają. |
| Mogot, chom, hum | kopułowaty ostaniec (zob.) spotykany raczej w krasie (zob.) tropikalnym. |
| Motylek | węzeł wykorzystywany do poręczowania w "V" ("Y")(zob.), trawersów (zob.) lub jako węzeł amortyzujący (zob.). |
| N | |
| Na żywca | przejście bez asekuracji lub: Na Żywca ! - zawołanie skłaniające towarzyszy do udania się na piwo. |
| Naciek | wtórne utwory powstałe przez strącanie węglanu wapnia, rzadziej aragonitu, halitu. |
| Naciekowa | ładna jaskinia lub: Jaskinia Naciekowa w masywie Organów. |
| Nakolanniki | wyposażenie przydatne szczególnie w ciasnych jaskiniach. |
| Namulisko | miejsce występowania osadów, namułów. |
| Napierać | śmiało i niestrudzenie łoić (zob.). Gdy jeden ze wspinaczy ujrzał założoną chwilę wcześniej kostkę (zob.) udającą się kilkanaście metrów niżej do swojej poprzedniczki dwa metry nad Matką Ziemią, usłyszał: "Napieraj Arek, napieraj !" |
| Nietoperz | jedyny aktywnie latający ssak, często obserwowany w jaskini, gdy w niej zimuje. Persony badające je nazywa się chiropterologami. |
| Nitowanie, nitówka | wspinaczkowa technika sztucznych ułatwień polegająca na aktywnym obciążaniu punktów (zob. Spit) osadzanych w skale. |
| NRC, NRCeta | zob. Folia NRC. |
| Nyża | płytkie zagłębienie w ścianie (zob.). |
| O, Ó | |
| Odciąg | punkt przedłużony taśmą lub liną, mający za zadanie odciągnąć linę poręczową od skały lub: technika wspinaczkowa tzw. Dilfer lub: boczny chwyt. |
| Odlekczanie | odciążanie sprzętu polegające na nawiercaniu otworów, skracaniu rękojeści, zakupie wyposażenia w wersji mini itp. itd. |
| Odpadnięcie, odpalenie, odlot | zazwyczaj niezamierzona utrata kontaktu ze skałą, w celu udania się w kierunku środka Kuli Ziemskiej. Może się skończyć glebnięciem (zob.). |
| Okap | duże przewieszenie (zob.) skały, niektórzy doszukują się tam obiektów jaskiniowych. |
| Okno | wylot korytarza w ścianie lub otwór jaskini. |
| Osiem i pół | krótsza wersja filmu z Kim Basinger lub: jeden z węzłów zaczepienia. |
| Ostaniec | góra, wzgórze lub samotna, izolowana skała będąca pozostałością większego kompleksu skalnego. |
| Ósemka | jeden z podstawowych węzłów używanych w jaskini lub: przyrząd do zjeżdżania i asekuracji dynamicznej. |
| Ósemka podwójna | węzeł zaczepowy (zob.) do poręczowania w "V" ("Y") (zob.). |
| Ósemka równoległa | węzeł łączenia (zob.) dorównujący podwójnemu zderzakowemu (zob.) |
| Ósemka rzymska | węzeł zaczepowy (zob.) do poręczowania w "V" ("Y") (zob.). |
| P | |
| Pakowanie | czynność związana z dalekim wyjazdem lub: slangowo - hodowla buł (zob.). |
| Paker | często pakujący (zob.) łojant (zob.)(por. Klaciarz). |
| Pas piersiowy, górna uprząż | w jaskiniach stosuje się ją tylko w przypadku wspinaczki z dolną asekuracją. |
| Patent | samodzielne usprawnienie techniczne, sprzętowe lub: sposób pokonania przeszkody. |
| Patenciarstwo | namiętne, przesadne poszukiwanie patentów (zob.). |
| Pedałka | śląska nazwa szpejarki, turbki (zob.). |
| Perła jaskiniowa | zob. pizolit. |
| Pętla | lina lub taśma zamknięta węzłem w ... Zapętliłem się. Pętlę można zrobić w jaskini, gdy się zgubimy lub taka jest trasa turystyczna. |
| Pianka | skrótowo: kombinezon neoprenowy. |
| Pianka neoprenowa | dobrze izolujący, nieprzemakalny materiał. Zrobione z niego kombinezony używane są przez nurków, amatorów kanioningu oraz grotołazów w bardzo mokrych jaskiniach. |
| Piaskowiec | miękka skała osadowa, niestety nie węglanowa. Dlatego jaskinie w piaskowcu najczęściej mają charakter tektoniczny, grawitacyjny itp. Piaskowiec na ogół nie podlega krasowieniu (zob.). |
| Pikuś | łatwa rzecz. |
| Pipant | sterczący fragment skały, często dobra klama (zob.) lub bolesny dowód przewagi przyrody. |
| Pizolit | perła jaskiniowa, niewielka, kulista forma nacieku (zob.) powstająca pod wodą. |
| Plakietka | niewielki kawałek metalu ze śrubą wkręcaną do spita i koluchem do wpięcia karabinka lub maillona (zob.). |
| Podchwyt | "chwyt oddolny". |
| Podwójny zderzakowy | węzeł łączenia (zob.), można nim łączyć liny różnej średnicy i rodzaju. |
| Poignée | ręczny, choć po przedłużeniu się w nim stoi, samozaciskowy przyrząd do wychodzenia po linie. |
| Polana | w domyśle Polana Rogoźniczańska, letnia baza dla grotołazów i nie tylko. |
| Polar | syntetyczny materiał odzieżowy o właściwościach przewyższających wełnę. |
| Pole ryżowe | system zazwyczaj niewielkich, kaskadowych barier naciekowych (zob.) często wypełnionych wodą. |
| Polewa naciekowa | forma nacieku (zob.) tworząca się na ścianach i połogim spągu (zob.). |
| Polje | rozległa, bezodpływowa kotlina krasowa o płaskim dnie odwadnianym ponorami (zob.). |
| Pompa | okres pogody, gdy z nieba znowu się leje (por. Lampa). |
| Ponor, łykawiec | wchłon krasowy, miejsce wpływania wody w głąb ziemi. |
| Ponton | najczęściej jedyna jednostka pływająca możliwa do transportu i użycia w jaskiniach. |
| Pontoniera | gumowe, wysokie po pachy rajtki z nadmuchiwanym kołem u ich szczytu (patent francuski). Służy do suchego pokonywania głębokiej wody. |
| Popelina | solidne danie ciała (zob.). |
| Poręczowanie | zakładanie poręczówki, lin zjazdowych, trawersów (zob.). |
| Poręczowanie w "V" ("Y") | zaczepienie liny z dwóch, niezależnych, mniej więcej równo obciążanych punktów (zob.). |
| Poręczówka | lina poręczowa. |
| Pośredni tatrzański | węzeł zaczepowy (zob.), można go zawiązać w środku liny i poręczować (zob.) w "V" ("Y") (zob.). |
| Półwyblinka | węzeł służący regulacji prędkości przechodzenia liny przez karabinek (zob.) podczas asekuracji (zob.) lub zjazdu. Niestety skręca linę, co powoduje powstawanie chłamu (zob.). |
| Próg, prożek | stopień skalny. |
| Prusik | węzeł zaciskowy (zob.). Nazwa pochodzi od nazwiska pomysłodawcy węzła. |
| Prusikowanie | wychodzenie po linie za pomocą prusików wykonanych z pętli (zob.). |
| Przelot | punkt asekuracyjny (zob.). |
| Przepinka, przepinanka | pośredni punkt lub stanowisko zjazdowe (zob.) pozwalające uniknąć tarcia liny o skałę lub/i usprawnić poruszanie się zespołu w głębokiej studni (zob.) lub czynności związane z jej pokonaniem. |
| Przewieszenie, przewieszka, przewiecha | część skały wychylona od pionu (>90°). |
| Przyklacić | zaprezentować własną sprawność fizyczną najlepiej w towarzystwie płci przeciwnej. Słowo ma to znacznie bardziej pozytywne znaczenie niż klaciarz (zob.). |
| Przypak | posiada go ostro pakujący łojant (zob.). |
| Przyłożyć niutona | użyć maksymalnej siły drzemiącej w bułach (zob.). |
| Psycha, psyche | skrótowe określenie stanu psychicznego łojanta. Psycha może być słaba, mocna lub chora, może siąść, klęknąć (zob.) lub rosnąć. Człowieka z mocną psychą poznaje się po odpowiednim luzie (zob.). |
| Ptasia | dokładniej System Ptasiej Studni - jaskini w Dolinie Miętusiej. |
| Punkt asekuracyjny | spit z plakietką (zob.), hak (zob.), kotwa (zob.), punkt naturalny (zob.) umożliwiający zatrzymanie łojanta (zob.) po odpadnięciu (zob.). |
| Punkt główny | punkt zjazdowy, przyjmujący właściwe obciążenie zjeżdżającego. Powinien być usytuowany bezpośrednio nad ekspozycją, ale łatwo dostępny. |
| Punkt naturalny | fragment rzeźby terenu umożliwiający bezpieczne zaczepienie liny lub pętli do asekuracji, przelotu. Punktem naturalnym może być duża wanta, stalagmit, kolumna, pipant (4 x zob.). |
| Punkt zabezpieczający | poprzedza punkt główny (zob.), umieszcza się go w łatwym terenie. Przejmuje on obciążenie, gdy punkt główny ulega zerwaniu. |
| Punkt zaczepienia, mocowania | punkt, do którego wpina się linę. Punkt może stanowić spit z plakietką, hak, kotwa, punkt naturalny (4 x zob.). |
| Puszcza ! | stwierdzenie dalszych możliwości eksploracyjnych. |
| PZA | Polski Związek Atletyczny lub: Polski Związek Alpinizmu (należy rozważyć wybór przynależności). Zbiór PZA zawiera wszystkie kluby taternickie i alpinistyczne w Polsce, a zbiór Klubu zawiera swoich członków (por. UIAA). |
| R | |
| Rep, repsznur | cienka linka przydatna do różnych manewrów towarzyszących łojeniu (zob.). |
| Reporęczowanie, reporęcz | zdejmowanie lin poręczowych, przeciwieństwo poręczowania (zob.). |
| Rękawice | niektórzy twierdzą, że w jaskini są niepotrzebne. |
| Ring | rodzaj plakietki (zob.) wykonanej z pręta. |
| Rolka zjazdowa | najprostszy i podstawowy przyrząd zjazdowy używany w jaskiniach, nie skręca liny. |
| Rozpieraczka | wspinaczkowa technika pokonywania kominów (zob.), trawersowania wysokich meandrów (zob.) i szczelin. |
| Równoległy | zob. Taśmowy |
| Rysa | wąska szczelina skalna. |
| Rzęch | droga wspinaczkowa ubliżająca wspinaczowi swoją łatwością, kruchością i "zarostem" lub: nieciekawa, najczęściej mała, ciasna, brzydka i błotnista jaskinia lub: stara, zniszczona lina tudzież inny sprzęt. |
| S, Ś | |
| Samoasekuracja | samozabezpieczenie się solisty (zob.) przed skutkami odpadnięcia (zob.). |
| Sęp | persona krążąca wokół towarzystwa w celu "pożyczenia" żywności tudzież innego nietrwałego dobra. Bardzo lubi być częstowana i jest do niego zawsze przygotowana - do jedzenia ma tylko łyżkę. Na wyjazdy jedzie "na sępa", aby coś od kolegów "wysępić". |
| Shunt | przyrząd do autoasekuracji (zob.) przy zjeździe, w sytuacjach awaryjnych może służyć do wychodzenia po linie. |
| Skała | obiektywnie istniejący związek chemiczny, najczęściej zaliczany do soli. W ludziach z gatunku Homo sapiens jego nagromadzenie wywołuje bardzo skrajne emocje: od euforii po załojeniu (zob.) tzw. drogi, jaskini i amoku (zob.), po nienawiść wyrażaną werbalnie i manualnie (zob. Młotek). |
| Skrajny tatrzański | ongiś najważniejszy, obecnie używa się go jako węzeł zaczepowy (zob.). Przydaje się szczególnie przy dużych punktach naturalnych (zob.) takich jak drzewo, duża kolumna. Zawsze należy zabezpieczyć końcówkę ! |
| Solista | wspinacz, grotołaz łojący solo (zob.). |
| Solo | samotny styl (zob.) przejścia drogi lub jaskini, z samoasekuracją lub bez (zob.) Na żywca- połowa duetu. |
| Spąg | dno korytarza, naprzeciw niego znajduje się strop. |
| Speleolog | naukowiec (geolog, biolog, antropolog... ) badający środowisko jaskiniowe. Obecnie laicy używają tego terminu w kontekście wszystkich chodzących po jaskiniach. Podobnie jest z ekologami: ekologiem jest każdy, kto wymachuje zielonym sztandarem, choć nie ma pojęcia o ekologii. |
| Spit | metalowa tuleja z koronką wiertniczą z jednej strony i wewnętrznym gwintem z drugiej. Za pomocą spitownicy (zob.) wierci się otwór, a następnie osadza się spita przy wykorzystaniu załączonego klina. Do niego przykręca się plakietkę (zob.). |
| Spitownica | cienki walec z rączką i gwintem kompatybilnym ze spitem, służący do ręcznego wiercenia i osadzania spita (zob.) czyli spitowania. |
| Spręż | stan emocjonalny oddający świadomość i przekonanie łojanta (zob.) o własnym potencjale i chęci jego wykorzystania. Można być sprężonym bardzo, a nawet do granic wytrzymałości. |
| Stalaktyt, sopleniec | różnej grubości naciek (zob.) zwisający ze stropu jaskini. |
| Stalagmit | przeciwieństwo stalaktytu (zob.) - różnej grubości i wysokości naciek (zob.) powstający na spągu (zob.). Rodzajem stalagmitu jest kropielnica. |
| Stalagnat | kolumna naciekowa (zob.) powstała przez połączenie stalagmitu ze stalaktytem. |
| Stanowisko | miejsce lub funkcja do wykonywania określonych czynności. Może być eksponowane, np. przewiecha (zob.) lub prezes. |
| Stanowisko asekuracyjne | co najmniej dwupunktowe, stanowiące autoasekurację (zob.) asekurującego i przejmujące obciążenie wspinacza, który odpadł (zob.). |
| Stanowisko zjazdowe | składa się co najmniej z dwóch punktów: zabezpieczającego i głównego (zob.). |
| Statyk | lina statyczna (zob.). |
| STOP | rolka zjazdowa (zob.) z mimośrodowym hamulcem. |
| Stopka, strzemię | pętla nożna przyczepiona do poignée (zob.). |
| Studnia | pionowa formacja pokonywana zjazdem (zob.). |
| Styl | sposób pokonania drogi lub jaskini. W tym drugim przypadku wyróżnia się przejścia: Integrale - całej deniwelacji lub określonego ciągu z poręczowaniem i reporęczowaniem, techniką sznureczkową (zob.), po poręczówkach (zob.) oraz wspinaczkowe przejście trawersu międzyotworowego lub wspinaczkowe wyjście z dna jaskini. Można też pokonać jaskinię solo i na żywca (zob.). W stylu ważne jest też czy zawodnik wynosi z jaskini wszystko co do niej wniósł. Najlepiej jak jeszcze weźmie cudze śmieci. |
| Supeł | źle zawiązany węzeł, chłam (zob.). |
| Syfon | przełamanie korytarza całkowicie wypełniony wodą lub osadami. |
| Szkic techniczny | schematyczny rysunek przedstawiający sprzęt potrzebny do pokonania poszczególnych odcinków jaskini. |
| Szpej | luzacki synonim sprzętu, poza liną. Przed wejściem do jaskini należy się oszpeić (zob. szpejarka). W jaskini zazwyczaj się oszpecamy. |
| Szpejarka, szpejturbka | niewielki worek do transportu akurat nie używanego sprzętu osobistego, szturmżarcia (zob.), apteczki, baterii itp. Najczęściej nosi się ją przy uprzęży. |
| Szturmżarcie | wysokoenergetyczne jedzenie zabierane do szpejarki (zob.) na akcję jaskiniową (zob.) czy drogę wspinaczkową. Najczęściej są to słodycze i inne tego typu łakocie. Ci, którym się one znudziły biorą tzw. wałówę, czyli słoninę, kięłbasę lub boczek oraz chleb, bułki. |
| Szychta | przeważnie 12 godzinny okres działalności podczas biwaku. Po zmianie w hamakach lub legowiskach drugi zespół udaje się na następną zmianę. |
| Ściana | dla grotołaza jest ciekawa gdy ma dziurę (zob.). Czasami stanowi ona poważną przeszkodę przed wejściem do jaskini i trzeba się na nią wspiąć, ale czasami można po niej do otworu zjechać od góry. Ściana sztuczna służy co najwyżej do treningu, jeszcze nie ma sztucznych jaskiń. |
| Śmigło | helikopter. |
| Śnieżna | śnieżna, ciężka zima lub: Jaskinia Śnieżna z otworem w Wyżniej Świstówce, lub: Jaskinia Wielka Śnieżna - system masywu Małołączniaka zawierający tę pierwszą, lub: Śnieżna Studnia z otworem w rejonie Kotlin. |
| T | |
| Tabor, taborisko | obozowisko taternickie, grotołazi bazują na Polanie Rogoźniczańskiej. |
| Taternik | łojant, grotołaz (zob.) działający w Tatrach. |
| Taśmowy | węzeł łączenia (zob.) przeznaczony do wiązania taśm. Tak właściwie to jest to równoległa kluczka (zob.) lub: węzeł zaciskowy taśmowy zwany inaczej francuskim lub blokerem. |
| Technika C-W | technika wychodzenia po linie za pomocą trzech przyrządów. Nazwa pochodzi od pomysłodawców tej techniki: Ciszewskiego i Wilka. (zob. też Małpa, Kostkowiec). |
| Technika odcinkowa, pojedynczej liny | obecnie obwiązujący sposób poręczowania jaskini. Jej założeniem jest unikanie kontaktu liny ze skałą, co wymusza tworzenie przepinek (zob.) ang.: SRT - Single Rope Technique. |
| Technika sznureczkowa | polega ona na pokonywaniu pionowych studni za pomocą tej samej liny. Odwrót z dna jaskini zapewniają repsznury (zob.) pozostawione na stanowiskach zjazdowych (zob.). Nimi wyciąga się właściwą linę do wychodzenia. Technika ta zmniejsza wagę koniecznego sprzętu, ale wydłuża czas akcji (zob.). Ma ona znaczenie podczas akcji solowych (zob.) lub w niewielkich zespołach. |
| Techniki specjalne | techniki związane z górnictwem, mające na celu poszerzenie ciasnych miejsc, udostępnienia turystycznego jaskini lub w ogóle stworzenie nowej próżni (technika "bardzo, bardzo sztucznych ułatwień"). |
| Telegraf | charakterystyczne drżenie dolnych części nóg lub całego ciała na skutek nadmiernego obciążenia fizycznego lub psychicznego, np. na skutek dużej ekspozycji (zob.). Telegraf poprzedza odpadnięcie, odpalenie, odlot (zob.). |
| Topofil | zespolony przyrząd pomiarowy. |
| TOPR | Tatrzańskie Ochotnicze Pogotowie Ratownicze. |
| Tramwaj | przeludniona akcja jaskiniowa (zob.), ludzki korek w jaskini. |
| Trawers | pokonywanie, omijanie przeszkody w poziomie: studni, komina, jeziora, zbocza, półki itp. |
| Trawers klasyczny | łatwy trawers z użyciem liny tylko do asekuracji. |
| Trawers linowy | trawers w trudnym terenie przy aktywnym wykorzystaniu liny. |
| Turbka | szpejarka (zob.). |
| Tyrolka | mieszkanka Tyrolu lub: "kolejka linowa"- sztywno naciągnięta lina pokonywana w pełnej ekspozycji. |
| U, V | |
| UIAA | L'Union Internationale Asociations d'Alpinisme (fr.) - Międzynarodowa Federacja Związków Alpinistycznych. W zbiorze tym zawiera się także PZA (zob.). |
| Upad | kąt nachylenia względem poziomu (lub pionu). |
| Uprząż | w jaskiniach używa się głównie uprzęży biodrowej, może być regulowana (w pasie i udach) lub nieregulowana. Inne nazwy opisujące to samo to majtki, wsporek i przydługa: dupowspory. |
| Uprząż, uprzążka piersiowa | druga forma jest mniej myląca, gdyż chodzi o taśmy stabilizujące croll'a (zob.) w pionie. Taka uprzążka nie służy do asekuracji odpadnięcia wspinacza ! (por. Pas piersiowy). |
| V-ka | zob. poręczowanie w "V". |
| W | |
| Wahadło | jedna z szybszych metod pokonania eksponowanej przeszkody, np. w celu dostania się na półkę. |
| Walnąć | zob. odpadnięcie. |
| Wampir | luźno tkwiąca w ścianie (zob.) wanta (zob.) czekająca na swoją ofiarę. Jest wspólnikiem kostuchy (zob.). |
| Wanta | duży głaz, może być wielkości telewizora, lodówki, szafy, kamienicy ... |
| Wantowisko | to samo co zawalisko (zob.). |
| Wapień | węglan wapnia (CaCO3), ponoć najlepsza skała dla powstawania jaskiń. |
| Wchłon | ponor (zob.). |
| Węzeł | kilkukrotne zawinięcie, przeplecenie czyli zawiązanie liny, repa (zob.), taśmy, umożliwiające zaczepienie, wpięcie do karabinka (zob.), połączenie, utworzenie pętli lub amortyzację udaru. |
| Węzeł amortyzujący | węzeł pochłaniający część energii powstałej np. podczas zerwania punktu głównego (zob.). |
| Węzeł HMS, UIAA, Baumgartnera | zob. półwyblinka. |
| Węzeł łączenia | węzły służące łączeniu końców lin lub taśmy. |
| Węzeł zaciskowy | węzeł z pętli (zob.) zaciskający się pod obciążeniem na linie nośnej. Węzły zaciskowe przydają się w sytuacjach awaryjnych do autoasekuracji (zob.) i wychodzenia po linie. Oprócz prusika i taśmowego wyróżnia się węzeł zaciskowy Hopfa, Bachmana, Penberthy'ego i jeszcze parę innych. |
| Wiatrak | śmigło (zob.). |
| Wnętrze | skrótowo: kombinezon wewnętrzny (zob.). |
| Wór | musi być mocny i nieprzemakalny, niestety chętnie gra rolę kotwicy. Inne określenia to azor, jamnik, szpej. |
| Worowanie liny | pakowanie liny w worze. Ma to na celu uniknięcie plątania się liny podczas zjazdu (zob. chłam). Końcówka na dnie musi mieć węzeł, aby poręczujący zatrzymał się na nim, gdy lina okaże się za krótka. |
| Wspinaczka | wertykalne łojenie (zob.), czyli przemieszczanie się w pionowej skale. |
| Wspinaczka klasyczna | wspinaczka, podczas której sprzęt służy tylko do asekuracji (por. Haczenie, Nitowanie). |
| Wspinaczka hakowa | hakówka (zob.). |
| Wyblinka | węzeł stosowany jako strzemię (zob.), autoasekuracja (zob.) i węzeł zaczepowy (zob.) łącznie ze skrajnym tatrzańskim (zob.) |
| Wycof | odwrotu np. spod otworu jaskini lub: ucieczka, danie ciała, jajarzenie (zob.). |
| Wysoka | najlepiej blondynka lub: Jaskinia Wysoka - Za Siedmiu Progami w Wąwozie Kraków. (Jaskinia Za Siedmioma Progami znajduje się na Jurze Krakowsko - Wieluńskiej). |
| Wytwornica | najczęściej metalowy (Fisma) lub plastikowy (Ariane) pojemnik na karbid (zob.) z komorą na wodę i dwoma otworami. Do pierwszego nalewa się wodę, przez drugi, na skutek reakcji chemicznej, wydostaje się acetylen, który za pośrednictwem zbrojonej rurki dociera do palnika w mikście (zob.) i się spala dając jasne światło. |
| Wywierzysko | źródło krasowe, powierzchniowy wypływ wody pod ciśnieniem. Inaczej źródło wokluzyjskie lub eksurgent. |
| Z | |
| Zabułować, przybułować | przyłożyć niutona (zob.). |
| Zachód | półka biegnąca w poprzek ściany. |
| Zacięcie | wklęsła formacja skalna najczęściej utworzona na styku dwóch płyt. |
| Zacisk | zwężenie korytarza, szczeliny pokonywane z dużym trudem. Jest wyceniany w skali od I - III; lub czasopismo Speleoklubu Bielsko-Biała; lub skrótowo przyrząd zaciskowy. |
| Załoić | zob. Łojenie. |
| Załupa | poziome zacięcie (zob.), może przejść w zachód (zob.). |
| Zapchać się | dotrzeć do konsternacyjnie trudnego miejsca podczas łojenia (zob.). |
| Zapieraczka | wspinaczkowa technika pokonywania kominów (zob.), trawersowania wysokich meandrów (zob.) i szczelin. |
| Zasiekać | zob. Łojenie. |
| Zasłona | zob. Draperia. |
| Zawalisko | niebezpieczna układanka want (zob.) powstała na skutek zawału (zob.). |
| Zawał | oderwanie się stropu na skutek naprężeń i utraty stabilności w części masywu (zob.). |
| Zbułować się | zmęczyć buły (zob.). |
| Zderzakowy, pojedynczy zderzakowy, rybacki | węzeł łączenia (zob.) jednak nie polecany ze względu na znacznie gorsze parametry od podwójnego zderzakowego i ósemki równoległej (zob.). |
| Zejście | smutna i często dobijająca konieczność następująca po łojeniu lub: zejście śmiertelne (nie daj Bóg !). Należy pamiętać, iż najwięcej zejść zdarza się w ... zejściu. W jaskini sekwencja dramatu podobno jest następująca: zmęczenie - wychłodzenie - zejście. Nie życzę nikomu. |
| Zerwa | ściana (zob.) o mohutnej ekspozycji (zob.), często przewieszona. |
| Zespół | pojęcie z zakresu taktyki i socjologii, współpraca członków zespołu odróżnia go od przypadkowego zbioru jednostek. |
| Zimna | Jaskinia Zimna w Dolinie Kościeliskiej. |
| Zjazd (na linie) | obok chodzenia, czołgania, małpowania (zob.) i pokonywania zacisków (zob.) jest to najczęściej wykonywana czynność w jaskini. Zob. rolka, STOP, drabinka, ósemka. Co 5 lat robi się zjazdy klubowe. |
| Żebro | mniej wybitny filar (zob.). |
| Żłobek krasowy | miejsce szkolenia nieletnich kursantów lub: wklęsła, "rynnowa" forma krasu powierzchniowego (zob.). |
| Żyleta | ostry chwyt. |
| Żywiec | miejscowość na Żywiecczyźnie lub: droga wspinaczkowa załojona (zob.) bez asekuracji, ważne aby dokonać tego z zachowaniem życia i zdrowia. |